Niekorzystny raport NIK w sprawie systemu Viatoll

Viatoll to elektroniczny system poboru opłat za przejazd drogami krajowymi, działający w Polsce od 1 lipca 2011r. System obowiązuje wszystkie pojazdy samochodowe oraz zespoły pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej większej niż 3,5t. oraz autobusy posiadające powyżej 9 miejsc siedzących.

Viatoll zlikwidował nieefektywny system winietowy a od początku jego istnienia do Krajowego Funduszu Drogowego wpłynęło prawie 2,2 mld zł. Sukcesywne rozszerzanie kolejnych odcinków płatnych dróg ma znacznie zasilić budżet państwa w ciągu najbliższych lat (przychody mają osiągnąć 12 mld zł do 2018r).

Ostatnio jednak funkcjonowanie i przygotowanie systemu ocenili kontrolerzy z Najwyższej Izby Kontroli a wyniki raportu okazały się wręcz szokujące.

Ryzyko dla życia, zdrowia i mienia

Przede wszystkim kontrolerzy NIK podczas swego badania ustalili, że do wykonania części bramownic wzniesionych na drogach (konstrukcji wyposażonych w anteny umożliwiające komunikację z urządzeniami pokładowymi viaBOX) wykorzystano materiały niespełniające polskich norm o wyrobach budowlanych. Niestety dopuszczenie ich do obrotu powstało na podstawie sfałszowanych świadectw odbioru. W ten sposób według NIK uczestnicy ruchu drogowego mogą być narażeni na utratę mienia, zdrowia a nawet życia, gdyż bramownice są zamontowane bezpośrednio na przejeżdżającymi pojazdami.

Nieprawidłowości stwierdzono w ok. 100 bramownicach w województwie śląskim, małopolskim oraz na autostradzie A2. Sprawdzenie bramownic zostało przeprowadzone w oparciu o informacje od służb nadzoru w Niemczech ponieważ materiały, które nie spełniały norm zostały wykorzystane także na innych europejskich drogach. Po dokładnej analizie urządzeń dopatrzono się pęknięć zgrzewnych materiałów na metalowych kształtownikach. NIK zwrócił też uwagę na fakt, że odbiory techniczne bramownic przeprowadzono dopiero 14 miesięcy po uruchomieniu sieci Viatoll a konsekwencje testowania sieci ponosili wyłącznie użytkownicy płatnych dróg. O obecnej sytuacji został powiadomiony Główny Inspektorat Nadzoru Budowlanego i Generalny Dyrektor DKiA.

Potrzebne są natychmiastowe zmiany

Zdaniem Izby także inne elementy sieci Viatoll wymagają natychmiastowej naprawy. Chodzi przede wszystkim o objęcie jej kontrolą metrologiczną. Nie zapewniono bowiem do tej pory weryfikacji rzetelności elektronicznego poboru opłat całego układu pomiarowego. Stwierdzono, że w ten sposób naliczanie opłat i nakładanie kar pieniężnych na kierowców mogło być nieprawidłowe (tylko w okresie od lipca 2011r. do grudnia 2012r. sieć wykazała ponad 522 tyś. błędnych zapisów). Wystąpiono już do ministra gospodarki o jak najszybsze podjęcie prac w tym zakresie i uzupełnienie rozporządzenia. Inspektorzy NIK domagają się obowiązku kontroli nad urządzeniami poprzez wprowadzenie ich do wykazu urządzeń pomiarowych, podlegających prawnej kontroli metrologicznej.

Kary nakładane niezgodnie z przepisami ustawowymi

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli bardzo często niesłusznie nakładano kary pieniężne na kierowców, którzy nie uiścili opłaty elektronicznej. W praktyce wysokość kar za przejazd po tej samej drodze krajowej była uzależniona od liczby bramownic. Wielokrotnie notowano przypadki nałożenia kary w wysokości kilkudziesięciu tysięcy złotych, gdyż następowała kumulacja kar za przejazd przez każdą z bramownic oddzielnie a jest to niezgodnie z przepisami ustawowymi. NIK zaapelował do ministra transportu o wprowadzenie zmian w ustawie o drogach publicznych aby jedną karę (w wysokości do kilku tysięcy zł) można było nałożyć na kierowcę lub przedsiębiorcę jedynie za nieuiszczenie opłaty za jednorazowy przejazd drogą w danym dniu.  

Inne nieprawidłowości

NIK w swoim raporcie wskazał także na fakt, iż użytkowanie sieci Viatoll rozpoczęto bez wymaganego przepisami oznakowania dróg (znaki informujące kierowców o wjeździe na płatny odcinek drogi  pojawiły się dopiero po trzech miesiącach od uruchomienia sieci).

Dodatkowo sieć została uruchomiona pomimo niedokończenia budowy wszystkich planowanych punktów elektronicznego poboru opłat a tym samym system był od początku nieszczelny. Wskazano także, że ok. 500 bramownic wzniesiono na drogach bez uzyskania odpowiedniego pozwolenia na budowę, gdyż zakwalifikowano je nieprawidłowo do kategorii urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Podsumowanie

System Viatoll od początku powstania wzbudza w Polsce wiele kontrowersji. Przede wszystkim jeśli chodzi o niesłuszne karanie kierowców za nieuiszczenie opłaty elektronicznej. Może po tak szokującym raporcie NIK w sprawie sieci Viatoll zostaną wreszcie zabezpieczone możliwość weryfikacji poprawności naliczania i poboru opłat a zmiany w ustawie uregulują zasady wymierzania kar i wyeliminują niesłuszne karanie kierowców.